ناکامی و بی عدالتی، دلیل پرخاشگری و انقلاب و جنگ

بسم الله الرحمن الرحیم  

قبلا راجع به آزادی و عدالت گفت و گویی داشتیم و به تازگی خانم محبی با مطلب لرزان زما هم زمین و هم زمان  و آقای سلمان محمدی با درج دو مفاله از عطاءالله مهاجرانی و جواب عباس عبدی به او با عنوان وطن در دو نگاه مرا به این موضوع بازگرداند، این بار سوال این است که دلیل هنجارها و ناهنجاریهای اجتماعی چیست؟  

افسردگی، عصبانیت، عدم وجود شادی و نشاط، نبود رضایتمندی، ناراحت کردن، دزدی، صدمه زدن، فحاشی، نزاع ، چاقوکشی ، قتل، تجاوز، تعدی به حقوق دیگران، آسیب زدن به اموال عمومی، بطور کلی بروز رفتار ضد اجتماعی در جوامع بطور کلی و در جامعه ی ما بطور اخص و حتا شروع جنگ ها دلیلش چیست؟

دلیل کینه توزی سیاهان نسبت به سفید پوستان، نفرت مردم کشورهای استعمار شده از کشورهای استعمارگر، نگاه غیر دوستانه ملتهای توسعه نیافته نسبت به کشورهای توسعه یافته چه می تواند باشد؟ میدانیم که منشا شروع جنگ جهانی دوم تجمیل سنگین حس شکست و حقارت به آلمان بود، که آن خرابیهای عظیم و آن کشتار وسیع را رقم زد.

الیوت آرونسون در کتاب روانشناسی اجتماعی که توسط دکتر حسین شکرکن ترجمه شده است به موضوع پرخاشگری هم پرداخته است.

آنچه می خوانید خلاصه ای از اواسط این کتاب است که می تواند مبین بسیاری از رفتارهای پرخاشگرانه جامعه ی ما و بطور کلی جوامع انسانی باشد.خلاصه ی بخشی از کتاب روانشناسی اجتماعی صص 166 - 174:  

              

برای این سوال که آیا انسان به طور غریزی موجودی پرخاشگر است، شواهد قطعی و روشنی برای جواب وجود ندارد. به همین جهت بحث و مجادله در این مورد هنوز ادامه دارد. بیشتر شواهد موجود حاصل مشاهده و تجربه با گونه های دیگری غیر از انسان است. زینگ یانگ کوئو بچه گربه و بچه موشی را در یک قفس قرار داد و دید که آن دو دوستان نزدیکی برای هم شدند. این آزمایش غریزی نبودن پرخاشگری را ثابت نمی کند اما نشان میدهد که با آموزش می توان از رفتار پرخاشگرانه در دوران کودکی ممانعت و جلوگیری به عمل آورد. در آزمایش دیگری توسط ایرناس ایبل ایبس فلدت نشان داده شده که موشهایی که در انزوا بزرگ شده اند به موش دیگری که به قفس آنها آورده شود حمله می کنند و این در ادامه ی آزمایش کوئو ثابت می کند که پرخاشگری آموختنی نیست اما ثابت نمی کند که پرخاشگری لزوما غریزی است. پل اسکات از بررسی شواهد نتیجه گرفت که برای جنگیدن نیازی فطری وجود ندارد و این نظریه با ادعای فروید مغایرت دارد و در واقع منکر وجود غریزه پرخاشگری است. این بحث بارها انجام گرفته است. نتیجه گیری اسکات را رفتار شناس برجسته حیوانات کنراد لورنر تائید نمی کند.... و این مباحثه و مجادله ادامه دارد. لئونارد بروکوویتر که از پیشوایان متخصصان پرخاشگری انسان است، اعتقاد دارد که انسانها در این مورد با حیوانات کاملا متفاوتند. زیرا یادگیری در رفتار پرخاشگرانه آنها نقش مهمتری ایفا می کند. در آدمیان پرخاشگری نتیجه تعاملی پبچیده میان تمایلات ذاتی و پاسخهای آموخته است.

پرخاشگری می تواند معلول هر موقعیت ناخوشایند یا ملال انگیز از قبیل درد، دلتنگی و غیره باشد. مهمترین عامل در ایجاد پرخاشگری از میان همه موقعیتهای ملال انگیز، ناکامی است. اگر فردی در نیل به هدف خود با شکست مواجه شود ناکامی حاصل، احتمال پاسخ پرخاشگرانه او را افزایش می دهد. معنی این مطلب این نیست که ناکامی همواره منجر به پرخاشگری می شود، یا این که ناکامی تنها علت پرخاشگری است.

تصویر روشنی از رابطه بین ناکامی و پرخاشگری از آزمایش معروف راجر پارکر، تامارا دمبو و کورت لوین نمایان می شود. این روانشناسان کودکان خردسال را با نشان دادن اطاقی پر از اسباب بازی و اجازه دسترسی ندادن، آنها را ناکام کردند پس از آنکه کودکان از پشت حائلی سیمی انتظاری طولانی و دردناک را پشت سر گذاشتند وقتی سرانجام اجازه یافتند تا با اسباب بازی ها به بازی بپردازند، آنها را به طرف دیوار پرتاب کرده و لگد مال کردند و از این قبیل رفتارها. اما کودکانی که بدون هیچگونه حائل و انتظاری، و به سهولت و سادگی به اسباب بازی ها رسیدند با نشاط و سرور به بازی با آنها پرداختند. بدین سان ناکامی می تواند منجر به پرخاشگری شود. تمیز بین ناکامی و محرومیت، اهمیتی بسیار دارد. کودکانی که اصلا اسباب بازی ندارند پرخاشگر نمی شوند. لیکن کودکانی که متوقع بوده اند تا با اسباب بازیها بازی کنند وقتی انتظار آنها برآورده نگردید احساس ناکامی کردند، و این شکست باعث رفتاری مخرب در آنها گردید. حروم فرانک روانپزشک خاطر نشان ساخته است که دو آشوب خیلی جدی سیاهپوستان در سالهای اخیر در فقیرترین مناطق اتفاق نیفتاد – بلکه این دو آشوب در واتس [ Watts  ] و دتروی [ Detroit  ] که معیشت سیاهپوستان به ادبار و فلاکت مناطق دیگر کشور نبود به وقوع پیوست. نکته مهم این است که زندگی سیاهپوستان در آن مناطق در مقایسه با ثروت و مکنت سفید پوستان فلاکت بار بود. انقلابها معمولا توسط مردم محروم آغاز نمی شود. بلکه انقلابها را اکثرا مردمی آغاز می کنند که تازه سربلند کرده و به اطراف می نگرند و متوجه می شوند که دیگران وضعی بهتر از آنها دارند و نظام حاکم با آنها با بیعدالتی رفتار می کند.

نتایج بحث میان روانشناسان به این انجامیده که وچود پرخاشگری در انسان را مانند حیوانات برای بقای نسل لازم نمیدانند .اما ذهن مردم مفرب زمین، بویژه امریکائیان عادت کرده است که موفقیت را با فتح و حسن عمل را با کتک زدن به دیگران معادل بداند. ام . اف . اشلی مونتاگو احساس می کند که ساده کردن بی اندازه و سوء تفسیر نظریه داروین در مردم عامی این عقیده را بوجود آورده است که کشمکش لازمه قانون حیات است. اشلی مونتاگو می گفت در اثنای انقلاب صنعتی برای کارفرمایان طراز اول که به بهره گیری از کارگران می پرداختند آسان بود که استثمار خود را درباره ی این که زندگی مبتنی بر تنازع بقاست و این که "فقط" بقای مناسبترین افراد، طبیعی است توجیه کند!